Zarauzko Oteitza ikastetxeko zuzendaritzako kidea zen Miren Uria (Zarautz, 1963) duela 11 urte, minbizia diagnostikatu ziotenean. Ordutik, gaixotasunarekin bizitzen ikasi behar izan du, eta haren baikortasunak atentzioa ematen du, baita pandemiaren aurrean eta Osakidetzari buruz duen jarrerak ere. Azpimarratu du inoiz ez duela bere gaixotasuna ezkutatu, eta beti hitz egingo duela minbiziarekin duen harremanaz, horrek norbaiti lagun diezaiokeela uste badu. Elkarrizketan barrez hasi da, orain Tenerifen oporretan dabilela kontatu duenean. “Datorren urtean ez dakit nola egongo naizen, orain behintzat ondo nago”.
Bularrean koskor bat nabaritu zenuen, 46 urterekin. 57 dituzu orain.
Bai, 11 urte pasatu dira ordutik. Iraila zen dutxan koskorra sentitu nuenean, urrian medikutan ibili nintzen, eta aurrena bularra kentzea pentsatu zuten, baina gero esan zidaten ezin zela operatu, zabalduta zegoela, eta ez nintzela sendatuko. Aurreneko gauza galdetu niona onkologoari izan zen ea zenbat denbora gelditzen zitzaidan, 14 eta 18 urteko seme-alabak nituelako, eta nire kezka handiena zelako haiek guztiz autonomo izan aurretik hiltzea. Esan zidan ez zekiela horri erantzuten, faktore asko zeudela, eta ez sendatzeak ez zuela esan nahi orduantxe hilko nintzenik. Esan zezakeen bakarra zela hori ez zela sendatzen eta tratamenduan egon beharko nuela, eta ez zekitela esaten noiz arte.
Kimioarekin, ezta?
Bai. Kimioa hartzen hasi nintzen azaroaren 11n. Eta hala jarraitzen dut. Nire gorputzak ondo erreakzionatu zuen, koskorra txikitu egin zen, eta horrek ere ematen dizu indarra aurrera jarraitzeko. Oteitza ikastetxeko zuzendaritzan nengoen, eta ez nuen utzi. Ahal nuenetan hara joaten nintzen, laguntzera ordezkoari. Baliogabetasun agiria eskaini zidaten, eta uko egin nion hasiera batean, lanean jarraitu nahi nuelako.
Esaten dizutenean ezin dela sendatu, nola egin aurre halako jipoia ematen dizun tratamendu bati?
Hori esan zidatenean, gogoratu nintzen beste gaixotasun kroniko batzuekin; banuen lankide bat diabetikoa, adibidez. Nik onkologoari kontatu nionean seme-alabena, esan zidan hitz egin genezakeela psikologoarekin, eta gero kimioa hartzen hasi. Baina esan nion ezetz, aurrena kimioa emateko, eta gero joango nintzela psikologoarengana.
Nola gogoratzen dituzu aurreneko kimio saioak?
Aurrenekoa nahiko gogorra da. Ospitalean bospasei ordu egon behar izaten duzu ohean, eta ematen dizuten txutearekin, sartu baino hobeto ateratzen zara, baina hirugarren edo laugarren egunera erori egiten zara. Eta hiru asteko zikloak direnez, gorputza ondo jartzen hasten denean, badakizu berriz ere gaizki egongo zarela laster. Aurreneko horiek zailak dira. Ilea ere erori egiten zaizu, eta dena da. Baina bueno, nik bi bider erabili dut ileordea, eta ez dit asko axola. Batzuek nahiago dute beste edozer egin hori baino. Nik, berriz, pentsatzen dut horrek on egiten badit, ba aurrera.
Ohean denbora asko pasa behar?
Garai hartan Oteitzako zuzendaritza taldean nengoen. Goizetan kalera irten nahi izaten nuen, baina irtenez gero, bajan egonda, jendea hasten zaizu hau eta bestea esaten, eta horregatik, ondo nengoenean, eskolara joaten nintzen, goizean laguntzen nion nire ordezkoari, eta saiatzen nintzen, ahal nuen moduan, bizitza normala ez, baina ez gelditzen ohean. Gainera, 14 urteko alaba neukanez, goizetan jaikitzen nintzen, harekin gosaldu, eta bera eskolara joaten zenean, orduan sartzen nintzen ohera. Neure buruari pixka bat gogor eginez. Azarotik otsailera arte ibili nintzen horrela. Nahiko hasieratik esan zidaten ondo zihoala, tumorea txikiago zegoela, eta horrek berak ere ematen dizu indarra.
Lanerako ezintasun agiria eskaini, eta uko egin zenion.
Sei hilabetera edo deitzen dizute baloratzeko egoera, eta nik hasieran esan nien ez nuela nahi, nik ikasturtea lanean hasi nahi nuela, eta halaxe egin nuen. Lanean hasi nintzen. Kontua da, bolada batean agian tratamendu gabe egoten naizela, baina gero berriz ematen didatela kimioa, eskanerrean ikusten bada tumorea berriz mugitzen ari dela. Ikasturte bat egin nuen, eta gero berriz hasi nintzen tratamenduan. Astearteetan joaten nintzen kimioa hartzera, eta lanean jarraitzen nuen, biak uztartuz. Gabonak aldera, ordea, plof egin nuen, eta orduan esan zidaten tratamendua amaitu arte behintzat baja hartzeko. Hurrengo otsailean erretina-askatzea izan nuen, eta gauza bat eta beste, ikasturte osoa pasa nuen bajan. Orduan erabaki nuen onartzea lanerako ezintasun agiria, 2013.urtean. Eta harrezkero, gero eta hobeto nago. Ez dakit kasualitatea izango zen ala ez, baina hala da. Lehen beti hamar kiloren faltan nintzen, gainera, eta ordutik pixkanaka-pixkanaka hartu ditut kilo horiek, eta askoz hobeto sentitzen naiz orain sei-zazpi urte baino.
Tratamenduarekin, hala ere.
Bai, batzuetan kimioa ematen didate, beste batzuetan pastilla batzuk, boladaka. Baina ondo sentitzen naiz. Eta ikasi egiten duzu horrela bizitzen. Beste batzuk ikusten dituzu zu baino askoz hobeto bizi direnak, eta pena ematen diezu, baina bihotzekoak eman eta joan egiten dira egun batetik bestera. Beti dago zerbait ona, eta nik minbiziarekin asko ikasi dut: gauzak beste era batera baloratzen ikasi dut, garrantzirik ez duenari ez ematen, eta ingurukoek ere zurekin ikasten dute. Uste dut denontzat dela ikaskizuna.
Minbizia duten pertsona batzuek ez dute gaiaz hitz egin nahi izaten.
Hala da. Nik, pertsonalki, ez dut inoiz ezkutatu, hasiera-hasieratik kontatu diet umeei, eta norbaitek galdetzen bazidan ere, esan egiten nion minbizia neukala. Nik diodan bezala, minbizia edukitzea ez da inoren errua eta ez da kutsakorra. Horrenbeste urteren ondoren, orain uste dut zuk ez baduzu kanporatzen, ez baduzu esaten minbizia duzula, sentitzen edo pentsatzen duzula ez duela existitzen minbiziak. Esaten duzun momentuan, minbizia daukat, entzun egiten duzu zeuk. Eta gero, denborak laguntzen dizu. Nik jada 11 urte. Orain hormona tratamendu batekin nago, eta 2020an ez dut kimiorik hartu. Urtarril amaieran egon nintzen oso gaizki bronkitisarekin. Proba asko egin zizkidaten, aurrena pentsatu zutelako gaixotasunaren zabalpena zela, baina azkenean esan zidaten kimioaren toxizitatea zela. Utzi egin behar izan nuen, eta handik hilabete batzuetara ikusi zen tumorea ez zela mugitu, ez zuela aurrera egin. Eta horregatik, beste tratamendua jarri zidaten. Orain azaroan edukiko dut beste eskanerra, eta hor ikusten denaren arabera, berdin jarraituko dut, eta biriketan daukadan nodulo edo itzaltxo hori mugitu bada, berriz beste kimio bat edo beste pastilla bat hartuko dut.
Lasai esaten duzu hori guztia.
Ni ondo sentitzen naiz, eta ikusten dut batekin ez bada bestearekin aurrera jarrai dezakedala. Ondo nagoen bitartean, ondo nago. Gero, gerokoak.
Heriotzaz pentsatu ere ez, hortaz?
Tira, nik eginda daukat borondate aurreratua edo azken borondateen testamentua. Nik nahi dudana da minik ez pasa, eta gai ez naizenean ezer egiteko, ez ematea ezer bizitza luzatzeko luzatzeagatik.
Nola egiten zaio aurre beldurrari?
Hasieran, momentuan esaten dizutenean, ez duzu sinesten. Eta gero, denbora behar da. Denborarekin ikusten duzu bizi zaitezkeela horrekin: zaindu behar zarela, eta egin behar dituzula tratamenduak, eta egun batzuetan hobeto eta besteetan okerrago egongo zarela, baina bizi egin behar duzula horrekin. Niri gauza bat gustatzen zait esatea: batzuek esaten dute borroka egin behar dela minbiziarekin, eta ni ez nago minbiziarekin borrokan; ni horrekin bizitzen nago. Horrenbeste denboran ezin zara egon borrokan zerbaitekin. Hori duzula onartu behar duzu, eta saiatu, tratamenduak dauden bitartean, horri aurre egiten. Baina ez borrokaren sentsazioarekin;hori da desberdintasuna.
Koronabirusa harrapatzeko beldurrik ere ez?
Beldurra-beldurra ez, errespetua badaukat, eta saiatzen naiz betetzen hiru neurriak: eskuena, distantziarena eta maskarena. Baina ez diot utzi kalera irteteari, ez naiz etxean sartuta gelditu beldurrez.
Beldurrik baduzu COVID-19ak lehentasuna hartu duenez osasun sisteman, kalterako izango den zurea bezalako gaixotasunen tratamenduari dagokionez? Eraginik edukiko du?
Osakidetzari oso-oso eskertuta nago; ez dakit nola esan hitzez. Osakidetza da daukagun gauzarik onena. Nik entzuten dudanean Osakidetzaz gaizki-esaka norbait, ziur naiz presazkoa ez delako esan diotela esan diotena. Minbiziaren hitza dago gauza guztien gainetik; ez koronabirusarekin eta ez koronabirusik gabe, nire kontsultak inoiz ez dira bertan behera gelditu. Grebak daudenean ere, grebak daude, baina onkologia sailak ez du grebarik egiten. Medikuak eta erizainak oso jatorrak dira, eta nik gauza onak besterik ezin ditut esan. Hura nire bigarren etxea da.
Seme-alabek aurrera egiteko psikologikoki lagunduko dute. Beste zerbaiti ere eutsi diozu? Boluntario lanetan aritzen zara, adibidez.
Nik nahi nuen behintzat bizi seme-alabak beren kabuz bizitzeko gai izan arte. Zaharrena orduantxe hasi zen ikasten Bilbon Ingeniaritza, eta alaba artean DBHn zebilen. Ikusi nuenean zaharrenak karrera amaitu zuela, eta gazteena ere joan zenean Londresera, eta zazpi hilabetera itzuli zenean, ikusi nuen ni gabe ere lasai asko bizi zitekeela. Eta uste dut orduan lasaitu egin nintzela, eta harrezkero hobeto sentitzen hasi nintzen. Euskubaloian eta jubilatu elkartean ere banabil, geldirik ez egotearren. Eta jakiten dudanean norbaitek minbizia duela, beti eskaintzen naiz hitz egiteko, kafe bat hartzeko, medikura laguntzeko...