Musikak egoera askotan laguntzen du, eta estilo askotako musika entzuteak, ikaragarri laguntzeaz gain, aberastasun handia eman diezaioke pertsonari. Harrigarria da, gainera, instrumentu berarekin jo daitezkeen doinuak elkarren artean horren desberdinak izatea; festarako giroa sortzeko aukera emateaz gain, lasaiagoa den atmosfera bat sortzeko gaitasuna ematea tresna berberak.
Halaxe ziurtatu diote Gukari Maria Zubimendi (Zumaia, 1994) musika garaikideko soinujoleak eta Asier Gozategi (Orio, 1972) Gozategi musika taldeko trikitilariak. Instrumentu bera jotzen dute biek, soinua, baina bide oso ezberdinak jorratu dituzte batak eta bateak. Soinuaren muga fisikoak eta emozionalak esploratzen dabilen eta isiltasunaren eta hausturaren artean mugitzen den musikaria da bata, eta erromeria giroa oinarrian duela, soinua bizitzaren erritmo bihurtzen duen sortzailea da bestea.
Zein unetan sentitu zenuten zuentzat musika zaletasun bat baino gehiago izango zela?
ASIER GOZATEGI: Ez dago une jakin bat, pixkanaka-pixkanaka garatzen joaten den gauza bat da. Egun batetik bestera honetan jardungo duzunik ez duzu pentsatzen, ezta bizitza hemendik aterako duzunik ere. Ni oraindik ez naiz musikari sentitzen, oraindik esaten dut gazteak garela, urteak ditugula aurretik.
MARIA ZUBIMENDI: Nire kasuan ere nahiko naturalki etorri zen erabakia. Irakasle batekin oso-oso serio hasi nintzen, lehiaketa askotan parte hartzen, eta balio nuela esaten zidan. Ondoren, erabakia hartzeko garaia heldu zen, eta oso sinpleki hartu nuen. Gainera, lan sakrifikatua denez, gauza asko utzi behar dituzu bidean, eta ordu asko pasatu behar dituzu bakarrik. Nik jotzen dudana musika klasiko garaikidea denez, oso lagunduta egon naiz nire ibilbide osoan zehar; ikasketak amaitu nituenetik hirukote bat daukat, Trio Zukan, eta ganberako musika asko egiten dut. Elkarbizitzaren eta taldearen aukera hori edukita, alde horretatik, oso eskertua nago, baina oso lan sakrifikatua da, ondoren sariak lortu arren. Hala ere, gustatzen zaidalako egiten dut, eta pribilegiatua naiz aukera hori edukitzeagatik.
Zerk inspiratzen zaituzte musika konposatzerakoan?
A.G.: Konposatzerako garaian, askotan, gai bati buruz hitz egiteko gogo horrek inspiratzen zaitu. Ez da izaten musika atera eta gero hitzak egitea, guk kanta bat egiten dugun garaian esaten dugun horri ematen diogu garrantzia, ezinegona sortzen digunari. Inspiratu, unean unekoak inspiratzen nau. Askotan, kanta bat egin behar duzu eta ezin zara jarri arotz bat bezala, goizeko zortzietan lanera sartu eta ate bat egiten. Nik kanta bat egin nahi badut, ezin dut gela batean sartu eta kanta bat sortu, une hori aurkitu egin behar da, eta, bizitzan zehar une ezberdinetan sortzen zaizkidan gauzak grabatu eta ideiak gordetzen joaten naiz. Gero, hitzak egitean, ideia horiek zerekin lotu ikusten hasten naiz. Lan hau pixka bat alderantzizkoa da, orain musika sartu, hitzak sartu…
M.Z.: Ni musika klasiko garaikidean espezializatuta nagoenez, letra gabeko musika jotzen dut. Askotan, konposizioan espezializatzen bazara, ez duzu interpretatzen, eta alderantziz. Ni interpretazioan espezializatu nintzen, baina musika garaikide asko jotzen dudanez, oso estuki egiten dut lana konpositoreekin, baina neuk ez dut sortzen, interpretatu baizik. Partiturekin egiten dut lan, sortzaile batek emandakoa interpretatuz. Gainera, musika garaikidean musika berria egiten dudanez, eta oso esperimentala denez, batzuetan partitura dagoenean konpositore horrekin lan egitea edo sorkuntza prozesu horretan elkarlana egitea egokitzen zait, eta hor bai daukadala kontaktu handia sorkuntzarekin. Inspirazioa, ordea, normalean konpositorearen aldetik etortzen da.
Zu, Maria, zerk bultzatu zintuen musika garaikidean eta esperimentalean espezializatzera?
M.Z.: Nire instrumentuarekin lotutako zerbait izan da. Akordeoi handia joz sartu nintzen mundu klasikoan; orain dela oso gutxi arte ez zen existitzen akordeoia hor, ehun urteko tradizioa dauka. Horregatik, beste musika tresnak ez bezala, ez da oso ohikoa orkestra batean akordeoia egotea, eta beraz, bi bide posible daude: alde batetik, musika klasikoa aukeratzea eta zuk zure instrumentua moldatzea lehen beste tresna batzuekin jotzen zen musikara, hau da, transkripzioak egitea; eta bestetik, musika originalaren alde apustua egitea, eta hortik mundu garaikidean sartzea, bertako konpositoreekin eta sortzaileekin lan eginez. Ni oso gaztetatik hasi nintzen musika garaikidea interpretatzen; asko gustatu zitzaidan mundu hori. Gauza polit asko ekarri dizkit; asko ikasi dut, esperimentazio mundua asko gustatzen zait, ez bakarrik partiturekin lan egitea, baita inprobisazio librea egitea ere. Suitzara joan nintzen horretan espezializatzeko, eta hortik jarraitu nuen aurrera. Hala ere, beste musika estilo batzuk ere jotzen ditut; piazzola, esaterako. Orain gutxi Granadan [Espainia] izan naiz, eta musika barrokoaren moldaketak grabatu ditut. Ez naiz mugatzen musika garaikidera, baina bai sentitzen dudala hori dela nire berezitasuna eta bertan dagoela nire izaera.
Musikari bezala, zein izan dira aurre egin behar izan diezuen erronka handienak?
M.Z.: Erronkak beti daude. Nire ibilbidea hainbat proiektuz osatuta dago, eta proiektu bakoitza erronka bat izaten da hainbat arrazoigatik: batzuetan, teknikoki oso zaila den zerbait egin behar duzulako; beste batzuetan, disko bat grabatu behar duzulako; edo errespetua ematen dizun areto edo auditorio batean jo behar duzulako… Nik, adibidez, gaztetan lehiaketa ugaritan parte hartu nuen, eta horrek asko zaildu ninduen, baina lehiaketa bakoitza erronka bat izaten zen. Horregatik, gure lana etengabeko erronka bat dela iruditzen zait, erronka proiektua daukazunetik hasten baita, ez jendaurrean zaudenean soilik.
A.G.: Gu hasi ginenean, erronka trikitiarekin kalejirak egitea zen, abesti batzuk ikasi eta kalera ateratzea. Gero, txapelketek ere estutu egiten dute, teknikoki hobeto prestatu behar baitzara. Erromeriak egiten hasi ginenean, aldiz, beste gauza bat zen. Erromeriak kudeatzen jakin egin behar da; orain kontzertuetan badakigu lehenengo abestia eta azkenekoa zein izango diren, baina dagoen giroaren arabera egin behar da lan, DJ batek bezala, jendearen arabera. Horiek danak dira erronkak, baita talde bat osatzea ere. Guk maketa inongo asmorik gabe atera genuen, eta diskoa egiteko aukera etorri izana erronka bat izan zen. Urteetan zehar emandako kontzertu bakoitza erronka bat izan da, baita osasunez ondo egotea ere. Erronka handiena horixe da.
M.Z: Erronka ez da soinua jotzea edo sortzea bakarrik, proiektua eskuetan daukazunean gauza askok inguratzen dutelako proiektua; atzean antolaketa bat dago, agenda bat, kontzertuak... Azkenean, proiektu bat aurrera bere alderdi guztiekin eraman behar duzu.
A.G.: Guk zortea daukagu: zerbait egin eta txalo jotzen digute, baina txaloa jotzen dizuen une hori emanaldiak irauten dituen bi ordu horien ondoren jasotzen den zerbait da. Bi ordu horiek ez dira ezer atzetik dauden ordu guztiekin alderatuta: elkarbizitza, etxetik atera eta taldekide guztiek elkarrekin ordu asko pasatzea... Agertokiaren gainean ordu eta erdi ikusten gaituzue, baina erronka horiek denak kudeatu eta ahal den ondoen eraman behar dira.
Maria, akordeoia ez da beti protagonista musika klasikoan. Testuinguru jakin batzuetan bidea ireki behar izan duzula sentitu duzu?
A.G.: Bai, berezko proiektuak zuk bultzatu behar dituzula ulertu behar duzu, eta konturatu zeu zarela zure lana sortzen duen eragile nagusia. Esaterako, musika klasikoan biolina jotzen baduzu, badaukazu talde handietan sartzeko aukera, orkestretan-eta; ez diot inori meriturik kentzen, agertokira berdin-berdin atera behar baituzu, baina beste ate batzuk dituzu irekita, beste lan aukera batzuk. Nire kasuan, neuk sortu behar dut neure proiektua, eta horrekin aurrera egin. Askotan, gainera, proiektu bat baino gehiago sortu behar dituzu aldi berean, ez baitaude hainbeste kontzertu, eta nahiko zaila da mundu horretan mantentzea. Beraz, proiektu desberdinak egiten joan behar duzu, batetik eta bestetik lana lortzen joateko. Zoritxarrez, akordeoi jotzaile asko daude aurrera egin ezin dutenak. Horregatik esaten dut zailtasun handiagoak daudela, akordeoiak ez baititu beste musika tresna batzuek jada dauzkaten aukerak, eta ezinbestekoa da ateak irekitzen zeu joatea. Hala ere, guztiak lerrokatu behar du egindako esfortzuak fruituak emateko, ez baita instrumentua jotzea bakarrik; horretaz gain, gauza asko egiten jakin behar duzu. Guk jotzen ikasten dugu eta ematen du ondo jotzeagatik guztia irabazita daukagula, baina ez, proiektuak kudeatzen ere jakin behar duzu, eta hori ekinaren ekinez ikasten da.
Asier, hogeita hamar urtez baino gehiagoz agertokietan ibili ondoren, zerk motibatzen zaitu musika sortzen eta zuzenean jotzeko jarraitzeko?
A.G.: Lehenengo eguneko urduritasun bera sentitzeak, horrek motibatzen nau, plaza bat betetzeak. Ez dut zertan Bilbao Exhibition Center-era (BEC) joan eta 14.000 pertsonaren aurrean jo behar. Oso polita da ikustea zer neurri handietan jo daitekeen, lehen pentsaezina baitzen, baina herri txikietan jotzeak ilusio handia egiten dit; gauza txiki horiek, bertatik bertara jasotzen dugun horrek. Hortik gatoz gu, eta bide horretan jarraitu nahi dut. Hala ere, hor erabakiak daude, zuk erabakitzen baituzu plaza handietan jo eta diru gehiago lortu edo ez. Baina guk 33 urte daramatzagu herri txikietan ere jotzen, eta beste horrenbeste egin nahi ditugu.
Zer eginkizun du sormenak beti funtzionatzea espero den genero batean?
A.G.: Zuk badakizu zer egin duzun, eta etxera itzultzean ez zara etortzen beste zerbait pentsatzen. Ez duzu musika utziko bateren bati gustatu ez zaiolako, ez da jendearen arabera ibili behar.
M.Z: Presio hori erlatibizatu egin behar duzula uste dut. Nik egiten dudan musika ez zaio jende askori gustatzen; zuk belarria tonalera eginda daukazu, orokorrean entzuten den musikan ez daukazu belarria objektiboki gaizki entzuten den zerbaitera ohituta. Askotan ez da gustatzen zuk egindakoa, baina nik nahi dudalako egiten dut, musikak aurrera egitea nahi dudalako, sinesten dudalako gaur egungo sortzaileengan. Pinturak eta beste diziplina askok bezala, musikak ere bilakaera bat behar du, hau da, arteak, oro har. Beraz, beti egongo da gustatzen zaion jendea, irekiago dagoena, eta baita ez dagoena ere. Publikoa anitza da, pertsona asko etortzen zaizkit esanez ez dutela ezer ulertu baina asko gustatu zaiela entzundakoa; beste batzuek, berriz, ezintasuna sentitzen dute ez dutelako ulertu, eta esaten dute ez zaiela gustatu. Hori onartu egin behar duzu, ulertu egin behar duzu ez zaiela denei gustatuko, beraiek erabaki dezaketela gustatu ez zaien horri beste aukera bat eman edo ez. Artea eta musika hain zabalak izanda, hor dago publikoa hezteko aukera. Beti musika mota berdina eskainiz gero, aniztasun guztia galtzen duzu. Aldiz, musika mota desberdinak eginda, askotariko eskaintza daukazu, eta publiko on bat hezten ari zara, baita hor dagoen konpromiso sozial handi hori hezten ere, publikoa animatu egin behar baita gauza desberdinak entzutera.
Maria, zer balio dauka bat-batekoak zehaztasuna hainbeste neurtzen den mundu batean?
M.Z.: Dena goitik behera ikasita edukitzen dut, proiektu bakoitza prestatzeko gutxienez bi hilabete-edo pasatzen ditut; partitura deszifratzen, lantzen… Hor bat-batekotasunak ez dauka tokirik, guztia milimetrikoki neurtuta doa. Agertokian zauden unean hori bilatzen duzu, hau da, emaitza izatea praktikatu duzun horixe. Egia da bat-bateko gidatu bat ere egin daitekeela egituraren eskema batzuk jarraituz, baina nahiz eta inprobisatu, hura praktikatzea ere ezinbestekoa da; ez zaizu zerotik partitura ondo aterako. Horren harira, sentitu dut oso gutxi erakutsi didatela inprobisatzen, eta horregatik, gehiago praktikatzen hasi naiz, noizbait behar izanez gero aurre nola egin jakiteko edo musikaren inguruan beste modu batera pentsatzeko. Ni kontserbatoriotik natorrenez, beti partiturarekin jo dut, eta hortik kanpo zerbait jotzeko esan eta partitura ez badaukat, biluzik sentitzen naiz. Horregatik hasi naiz beste ikuspegi bat lantzen.
Asier, zure musika oso lotuta dago gorputzarekin, erritmoarekin, dantzarekin. Zer leku du isiltasunak zure lanean?
A.G.: Isiltasuna beharrezkoa da. Kanta bat egin aurretik, edo sortzerakoan, imajinatu egiten dut taberna batean dagoen jendea kanta hori dantzatzen, abesten… Edo herriko plaza bat irudikatzen dut hara joan aurretik, gero hara joatean zeharo desberdina izan arren. Beti musika entzun beharrean, askotan entzuteari utzi egin behar zaio, ondoren berriz ere horren bila joan ahal izateko. Kontzertu baten ondoren ere isiltasuna behar da. Gu, gainera, bolumen handiarekin ibiltzen gara, eta buruak oso beharrezkoak ditu isiluneak.
Zuen lanaren zer zatik sentiarazten zaituzte biziago?
A.G.: Gehiena gustatzen zaidana zuzenekoetan sentitzen dudana da, zalantzarik gabe. Askotan, askoz ere gehiago jasotzen dut nik publikoarengandik, jendeak nigandik jasotzen duena baino, eta hori beharrezkoa da. Hogeita hamahirugarren urtea egingo dugu talde bezala, lehenago urte asko ibili nintzen arrebarekin bikote bezala. Oraindik ere, urduritasun puntu hori sentitzen dut agertokira igotzerakoan, eta, askotan, seigarren kantara arte edo, hankek dardara egiten didate, eta hori sentitzen jarraitu nahi dut urte askotan, horrek ematen baitit zerbait. Bestalde, zuzenekoetan gustura jotzen dudan arren, gusturago joko nuke ikuskizunaren erdigunea izango ez banintz. Oraindik gazteak gara, eta urteekin lortuko dugu lasaitasun hori.
M.Z.: Gure zuzenekoa ez da Asierren zuzenekoa bezalakoa, haiengana askoz ere jende gehiago gerturatzen baita. Gainera, jende aldetik askoz ere apalagoa da gurea, eta ez dugu sentitzen hainbesteko berotasunik. Baina, hala ere, zuzenekoak asko gustatzen zaizkit niri.
A.G.: Zuek, Maria, tentsio handiagoa daukazue. Guk ere, toki itxietan edo antzokietan jotzen dugunean, entzuleak eserita dauden bitartean, guztiak begira daudela sentitzen dugu. Erromerietan ere hasieran behatuta zaude, baina dantzan ari direnean jendea ez dago begira. Mariak egiten dituen bezalako emanaldietan dena milimetrikoki neurtzen da: zer postura daukazun, zer nota jo duzun, zer keinu egin duzun, zer aurpegi daukazun…
M.Z.: Guk nahiko bide luzea egin behar izaten dugu agertokian gustura sentitu ahal izateko: askotan, urduritasuna sentitzen duzu gozatu baino gehiago, batez ere ikasten ari zarenean edo ibilbide profesionalean denbora gutxi daramazunean. Urteak pasatu ahala, berriz, urduri egon arren, kontzertua amaitzean aseta gelditzen zara, eta ikusten duzu zenbat eta gehiago egin, orduan eta hobeto moldatzen zarela, eta urduritasun horiek gehiago kontrola ditzakezula. Zuzenekoak, gainera, beti ematen dizu aspertzen ez zaituen zerbait.
A.G.: Eta txaloak jasotzen dituzu. Niretzat, horregatik bakarrik, pribilegiatuak gara, okin batek ez duelako txalorik jasotzen egiten duen lanagatik. Gainera, une handi asko gutxien espero duzunean etortzen dira, gutxiena espero duzun gauzekin hunkitzen zara. Urteetan zehar ehun aldiz jo dezaket kanta bera, eta, unearen arabera, ukitu egiten nau. Gauza horiek, musika hori, sentimenduak dira.
M.Z.: Aldi berean proiektu asko egitea tokatzen zait niri. Akordeoia jotzen dut, baina batzuetan orkestran, beste batzuetan nire hirukotearekin, edo binana, edo bakarrik... Jende askorekin egiten dut lana, musikari asko ezagutzen dut, eta proiektu askotan parte hartzeko aukera dut. Ni horrek asko betetzen nau: ez dut beti gauza bera egitearen monotonia sentitzen; instrumentu berari buruz aurkikuntzak egin eta egin noa.
Musikak rol terapeutiko edo sozial bat badaukala uste duzue?
A.G.: Bai, musika zerbait sentitu duzulako sortzen duzu eta jendeak gauza bera sentitzea nahi duzu. Kontzertura joan diren pertsonen ehuneko hamarrak konektatu badu zure musikarekin, zorionekoa zu. Orain, horra iritsi egin behar da, eta horrek betetzen zaitu. Hori da nire ustez sortzaile baten saririk handiena; biharko egunean hemen ondare bat uztea, eta gutxiena espero duzuna zuregana etortzea eta zure abesti batekin gertatu zaiona azaltzea; adibidez, ama gaixo zuela ospitalean nire kanta bat jarri zutela, eta, egun, sendatuta dagoela. Horrelako gauzekin, musika bada terapia bat.
M.Z.: Nire ustez gauza asko da musika, ez dauka zentzu terapeutiko bat bakarrik, funtzio sozial bat ere badauka askotan. Horregatik, sortzaile bakoitzak bere arrazoiak dauzka musika egiteko. Musika batek agian hausnarketara eramaten zaitu, beste batek kritika sozialera… Funtzio asko ditu, eta horregatik da garrantzitsua, ez bakarrik terapeutikoki, sozialki ere bai.
A.G.: Ez duzu ezagutuko bizitza musikarik gabe, ezta egun bat ere. Ezinezkoa da. Gaur egun, gainera, isilik egonda ere zuk barruan daramazu zure musika, eta horrek kolorea ematen du, urteak pasatzen doazela kanta bat entzun eta uda hartako arratsaldean egindakoa ekartzen dizu gogora, beste urte batean kokatzen zaitu, eguzkiak jotzean ematen digun indar bera ematen du musikak. Hala ere, nik askotan ez dut musika entzun nahi izaten, nahiago dut kontzertutik itzultzean isilik edo hitz eginez etorri, edo zerbaiti buruz hausnartzen.
M.Z.: Musikariaren eta publikoaren papera desberdina dira baita nola sentitzen diren ere. Nahiz eta askotan musika terapeutikoa den, zuretzat musikari bezala mentalagoa da. Musika, azken finean, zure lana da, eta sorkuntza aldetik jendea beste leku batera garraiatu dezakezu, edo esaten dizute etxera ez doazela emanaldira etorri diren bezala...
A.G.: Niri ez dit balio kontzertu kaskar bat egin eta kontzertu ona egin dugula esateak. Plaza batera joatean, emanaldian zure guztia eman ondoren eta gustura geratu zarenean, badakizu zer eman duzun. Orain, hor daudenek zer sentitu duten desberdina da, eta askotan dena beste jendearen arabera neurtzen dugu, baina zuk zurea neurtu behar duzu, eta jende gutxi etorri arren, saio ona egin. Gure funtzioa jendea alai egotea da.
Zuen bion musikaren artean antzekotasunik ba al da?
A.G.: Antzekotasunak badira, bai. Musika talde batek, orkestra batek bezala, bere legeak ditu abestiak egiterakoan. Eta festetan musika talde batek duen eraginkortasunik ez du izango orkestra batek, baina urrutira eramaten zaitu orkestrak ere; hori baino musika handiagorik ez dago.
M.Z: Azkenean, nahiz eta estilo desberdinak izan, denok gara musikariak, eta lan mota ezberdina izan arren, pertsona bezala bizitzen duzunak antzekotasun asko dauzka: urduritasuna, agertokira igotzean sentitzen dena, grabaketa baten aurrean bizitakoa… Zuzenekoetan urduritasun handia izaten duzu, baina hor amaitzen da dena, egin eta kito. Aldiz, grabaketek perfektuak izan behar dute, eta hainbeste hartualdirekin, buruak erreta amaitzen du. Nahiz eta estilo desberdinak izan gureak, bizipenak askotan ez dira hain desberdinak, ezta jarduera mota ere.
A.G.: Etxean entseatzean sentituz jotzen duzu, eta hori nahi duzu transmititu. Gero, grabatzerako orduan, ordea, desberdina da. Buruan daukazu, gainera, hori betirako grabatuta geratuko dela, eta akatsak edo desafinatuak hor gera daitezkeela. Zuzenekoetan, berriz, zerbait pasatuz gero, pasatu da eta kito.
M.Z.: Grabaketa ekoizlearekin grabatuz gero, berriz, gidatu egiten zaitu, gauza desberdinak probatzen dituzu. Hor malgutasuna eduki behar duzu, aparteko eskaera bat izan dezakezu, ahalmen desberdin bat… Esperientzia pilatu ahala, nola jokatu ikasten duzu.