Iñake Irastorza: "Zuzeneko kontu horrek badu zerbait, zainetara doa zuzenean"

Ogro txikia haurrentzako antzezlanarekin dabil aurrera eta atzera Iñake Irastorza (Orio, 1955) aktorea. Baina lan horretaz gain, beste hainbatetan ikusi ahal izango da aurten oriotarra. Izan ere, iaz parte hartu zuen Alberto Gorritiberea zumaiarraren Arriya filma muntatzen ari dira jada, eta beste bi film ere prest daude: Naufragio jaialdi batzuetan aurkeztu dute, oraindik estreinatzeko dagoen arren, eta iazko abenduan estreinatu zuten Gartzela larburmetraia «hainbat sari lortzen ari da azkenaldian». Martxoan, berriz, Telmo Esnal zine zuzendari zarauztarraren Urte berri on, amona! filmean hartuko du parte. Askok Wazemank (ETB1) programako Arregitarren amarena egiteagatik ezagutzen duten emakumeari antzerkiak bezala ez dizkio beste ezerk begiak pozten, «nahiz eta zinema eta telebista ere asko gustatu». Telebistan egindako lanak egin zaitu ezagun herritar askorentzat, baina zu beti aritu zara antzerkiaren munduan. Eta orain haurrentzako lan batekin zatoz. Bai, egia da azken urteetan zineman eta telebistan ere lan dezente egin dudala, baina antzerkian askoz gehiago ibili izan naiz beti, eta protagonista paper gehiago izan ditut eremu horretan. Orain haurrentzako antzezlana dut esku artean. Agurtzane Intxaurraga da zuzendaria, eta Gorakada taldearekin ari naiz. Abenduaren 19an estreinatu genuen euskarazko bertsioa, Durangon. Ordutik hiruzpalau saio egin ditugu, eta otsailaren 24an Gijonera (Espainia) joango gara, gaztelaniaz estreinatzera, Fetem haurrentzako antzerki jaialdira. Espainia mailan bi jaialdi garrantzitsu daude, eta hori da bat. Euskarazko saio gehiago ere egingo ditugu jaialdira joan aurretik. Haurrentzako antzerkirik egin gabea zinen aspaldian. Lan asko egindakoa naiz alor horretan, baina aspalditxoan ezer egin gabe nengoen, bai. Eta, egia esan, banuen gogoa. Antzezlana irakurri nuenean asko gustatu zitzaidan, baina aldi berean oso konplexua, oso gogorra iruditu zitzaidan. Zergatik? Alde batetik, oso poetikoa da eta testuak indar handia du. Gainera, helduen zenbait obrarekin baino erronka handiagoa sentitu nuen honekin. Baiezkoa eman nien eta oso gustura nago. Agurtzanek egin duen moldaketa oso polita da, oso poetikoa eta, aldi berean, ekintza askokoa da. Eta orain arte egin ditugun emanaldietan haurrak harrapatuta izan ditugu, eta gurasoak ere bai. Haurrei zuzen-zuzen hitz egiten omen diozue Ogro txikia lanean. Obraren egilea den Suzanne Lebeauk ederki azaltzen du, haurrak haur izateaz gain esperientzia asko dituzten pertsonak ere badirela jaiotzen diren lehen egunetik. Hortaz, badakitela txiki-txikitatik maitasuna zer den, maitasun eza zer den, jeloskorkeriak… onerako nahiz txarrerako, esperientziak jasotzen ari direla. Eta gai direla zenbait gai, esperientzia, ezini buruz pentsatzeko. Horregatik, oso-oso obra sendoa dela iruditzen zait. Zer istorio kontatzen du antzezlanak? Amarekin basoan bizi den mutiko baten istorioa kontatzen du. Amak babestu egin nahi du, hala egin du lehen sei urteetan, ogro baten herentzia genetikoa baitu. Semearen sen hori zuzendu nahi du. Hala, odolarekin, bizitzarekin eta heriotzarekin lotu daitekeen kolore gorria, adibidez, ez dago euren bizitzetan. Haragirik ere ez dio sekula eman semeari. Sei urte egiten dituenean eskolara bidali du amak. Orduan, ogro izakera horren sena pizten hasten zaio, eta amak egia kontatzen dio. Ogro izaera hori gainditzeko hiru proba daudela jakiten duenean, horiek gainditzen saiatuko da ogro txikia. Baina ez dut amaiera kontatuko. Zein da zure papera obran? Amaren larruan sartzen naiz ni. Oso filosofikoa da lana, gauza asko kontatzen du antzezlanak: bere iragana jakiten duenean umeak dituen zailtasunei aurre egiteko dituen gaitasunak; amaren kontraesanak, eskolara bidali nahi duelako baina bestetik beldurrez josia dagoelako, ama asko bezala; beldurra ere hor dago, ezin da beldurrik gabe bizi. Eta ama izatean beldur asko jasotzen direla uste dut, neu ama ez naizen arren. Arriskuz betea dago, izan ere, bizitza. Ezer arriskutsurik badago bizitza da; heriotzak ez du arriskurik, behin etorri denean. Seme-alabak ekartzen badituzu bizitzeko da, baina ate bakoitza irekitzen diozunean horrekin batera hainbat arrisku etortzen dira. Azkenik, herentzia genetikoaren kargaz ere hitz egiten du, eta umearen heldutasunaz. Antzerki lan hau alde batera utzita, zuk parte hartu duzun Alberto Gorritiberearen Arriya filma amaitzeko bidean da, ezta? Bai, muntaketa lanak egiten ari dira orain, baina ez dakit noiz estreinatuko duten. Ni iazko abuztuan hasi nintzen grabatzen, eta urri hasieran amaitu genuen. Bi familiren arteko harremana kontatzen du zuzendari zumaiarraren filmak, ezta? Bai, baserri inguruan, herri batean kokatzen da istorioa. Bi familia dira, bat bertakoa, bestea etorkinena. Gurasoak dira etorkinak; ama Frantzia aldetik eta aita Espainiatik etorriak. Bi familia horiek elkarrekin bizi dira, baina beti gatazkan. Bateko semea eta besteko alaba maitemindu egiten dira, ordea, eta horrekin sekulako liskarra sortzen da. Nik familietako bateko amaren papera egiten dut. Ramon Agirrek egiten du nire senarraren papera, eta bi seme ditugu: Iban Garate eta Egoitz Lasa aktoreek egiten dute paper hori. Iban Garate maitemintzen da beste familiako alabarekin, eta nik ama goxoaren papera dudan arren, eta semeekin ondo eraman arren, badakit manipulatzen ere. Film konplexua da, gidoia izugarri gustatu zitzaidan, eta egindako lana ere bai. Nire papera ere oso polita da, eta izugarrizko gogoa daukat filma muntatuta ikusteko. Film eta proiektu gehiago ere baduzu esku artean, ezta? Bai, orain Telmo Esnalek egingo duen Urte berri on amona! filmean hartuko dut parte. Paper txiki bat dut hor. Otsailean hasiko dira filmatzen, baina ni martxoan sartuko naiz. Pertsonaia txikia da, baina polita. Antzerkian Ogro txikia-rekin jarraituko dut hemen nahiz Espainia mailan, eta oraingoz ez dut beste proiekturik. Bestalde, lehenago egindako proiektuak daude. Alde batetik, laburmetraia bat dut, azkenadian sariak jasotzen ari dena; Gartzela du izena eta hori 2010eko amaieran estreinatu genuen eta harrera oso ona izaten ari da. Arriya oraindik estreinatzeko dago, eta Naufragio jaialdi batzuetan aurkeztu dute baina oraindik ez dute estreinatu. Pentsatzen dut aurten izango dela hori ere. Aurreko elkarrizketa batean Hitza-n bertan esana duzu zuretzako antzerkia droga bat dela... Eta jarraitzen du izaten. Gustuko ditut bai antzerkia, bai zinea, bai telebista. Baina gauza ezberdinak dira. Aktoreak hiru esparruetan lan egiteko prestatua egon behar du, baina lanarekin aurrez aurre jartzen zarenean, baldintza ezberdinak ditu eremu bakoitzak. Antzerkiak zer duen? Zergatik esaten dudan droga duela? Bada, emanaldi bakoitzean, baina bakoitzean, esaten dizutenean bizpahiru minutuan errezela altxatuko dutela, zeure buruari esaten diozu: «Zein kristok esan ote dit niri hau egiteko?». Beti sentitzen duzu halako, ez dakit…. …adrenalinaren antzeko zerbait izan al daiteke? Bai, bai, bazoaz, hastera doa! Adrenalina da, baina aldi berean halako beldur bat ematen dizu, bestaldera hasiko zinateke korrika, baina ez da momentua. Gero, behin ateratakoan, eta gauzak ondo badoaz, eta publikoaren erantzuna zuzenean hartzen duzula, hori paregabea da. Esplikatzen ere zaila da, ez bazaizu antzerkia gustatzen edo ez baduzu hori nolabait zeuk bizi izan. Baina zuzeneko kontu horrek badauka zerbait. Zainetara doa zuzenean, ikusten duzunean publikoa hor dagoela eta zurekin arnasten duela... Hor badago zerbait oso erakargarria. Zergatik joaten zaren hurrengo emanaldira? Bada, horrexegatik, harrapatuta zauzkalako horrek. Aktore bezala ez ezik, atzean dauden lanetan ere ibilia zara. Bai, antzerkian aktore bezala eta ekoizpenean, aldi berean bietan ibilia naiz. Hainbat urtean egin nituen bi lan horiek Orain konpainian. Esperientzia sakona baina oso neketsua da. Nola gerturatu zinen aktore mundura? Egia esan, neuk ere ez dakit oso ondo, gure etxean inor ez baitzen oso zalea. Telebistarik ere ez zegoen gure garaian, nire aurreneko aldia gizakia Ilargira iritsi bezperetan izango zen, zuri beltzean, noski. Zineman ikusi nuen lehen filma, berriz, ondo gogoan dut. Hamalau urterekin izan zen, eta izugarri gustatu zitzaidan. Piratena zela gogoratzen naiz, eta protagonista emakumezkoa zela. Ez zen ohikoa neska bat protagonista agertzea piraten artean; izugarri gustatu zitzaidan. Eta hortik aurrera, niretzat planik onena zinemara joatea izan zen, dudarik gabe, eta askotan bakarrik joan izan nintzen, nire ingurukoentzat ez baitzen hain plan ona izango, itxuraz. Antzerkiarekin lehen harremana geroago izan al zenuen? Txikitan eskolan antzerkiren batean parte hartu nuen, eta inguruko antzerkiak ikustera beti joaten nintzen, baina hamazazpi urterekin ikusitako lan batek eragin zidan gehien. Donostian Bertolt Brechten Terror y Miseria del Tercer Reich antzezlana ikusi nuen. Madrilgo (Espainia) konpainia batek egin zuen, eta gerora, hango jendearekin topo egin dudanean nire bizitza profesionalean, esan nien beren errua zela nik honetan jardutea. Izugarri gustatu zitzaidan emanaldi hura. Oraindik Franco bizi zen, eta kanpoalde osoa poliziaz beteta zegoela gogoan dut. Izan ere, oso autore konprometitua da Brecht, bai sozialki, bai politikoki. Asko gustatu zitzaidan lanean aktoreak nola zeuden jarriak eta lana bera nola aurkeztua zegoen… Egun horretan hori ikusi nuenean, neure buruari esan nion nik hori egin nahi nuela. Hortik hasi nintzen. Eta Mariasun Landak lagundu zizun lehen pausoa ematen. Irakasleak ginen Mariasun eta biok, ni Orioko ikastolan, bera Zarauzkoan, eta askotan egoten ginen elkarrekin. Antzerkia egin nahi nukeela esaten nion baina ez nekiela nondik hasi, eta egun batean etorri zitzaidan, esanez Orain konpainian haurrentzako antzerkia egiteko bi aktoreren bila zebiltzala; konpainiakoek casting-a egingo zutela, eta gero hautatutakoei prestakuntza emango ziela. Han joan nintzen, noski, proba egitera. Eta hartu egin zintuzten. Bai, Oriotik lana amaitu eta egunero hiru ordu inguruz Donostiara joango nintzela esan nien, eta hala egin nuen. Hala hasi nintzen. Gero, Ikastola uzteko momentua iritsi zen. Asko gustatzen zitzaidan irakasle lana, eta oso pozik aritu nintzen. Oso gustukoa dudan profesioa da, baina erabaki beharra zegoen momentuan, eta pentsatu nuen ez nuela mundu honetatik joan nahi hura probatu gabe, burubelarri sartu gabe aktorearen profesioan. Pausoa eman nuen 1983-1984 inguruan, eta hemen nabil orduz geroztik. Aktore lanetik bizitzeko aukera ikusi zenuelako utzi al zenuen lan hura? Ez nekien aukerarik nuen, arriskatu egin nintzen, baina momentu asko ez dira batere onak izan. Bide zaila hautatu zenuen. Bidea inoiz ez da erraza izan, inork ez zigun esan erraza izango zenik ere, baina gauden momentu hau baino txarragoa aurkitzea oso zaila da. Antzerkia beti dago krisian, eta egia da orain krisi ekonomiko bat badagoela, baina aitzakia perfektua dela iruditzen zait. Nor kexatuko da antzerkirik programatzen ez badute? Hiru txotxolo, beste inor ez. "Inork ez ditu aintzat hartzen kulturan galdutako lanpostuak" Goxoa da Iñake Irastorza aktore oriotarra antzerkiaz eta bere lanaz hitz egiten duenean. Irrifarrak eta pasioak hartzen dio aurpegia. Kulturaren eta antzerkigintzaren inguruan dauden politikek, berriz, serio jartzen dute. Beldur da krisi ekonomikoaren garaiotan ez ote duten antzerkia «are baztertuago» utziko agintariek eta oposiziokoek: «Edozein aitzakia da balekoa hau ez bultzatzeko». Zure esanetan, edozein aitzakia da ona antzerkia ez laguntzeko, eta hori gertatzen ari da ekonomia arloko krisiaren ondorioz. Babes gabe sentitzen al zarete? Beste edozein enpresatan beti kontuan hartzen dituzte galtzen ateratzen diren langileak, nahiz eta ez izan enpresa oso txukunak, lanpostuak direlako. Kulturan lanpostu asko dago, baina inork ez du aintzakotzat hartzen kulturan galtzen den lanpostu bat, inork ez du erreibindikatzen. Ez da esaten ez dugulako, ni aspertuta nago esateaz, eta ni bezala beste asko. Hori da min gehien ematen duena. Eskenatoki gainean ageri ez diren pertsona asko biziko da sektoretik. Dudarik gabe. Enpresa asko dago antzerkiaren, telebistaren eta zinemaren munduan. Ekoizpen lanak egiten ari direnak eta aktoreak daude. Eta teknikoak, argiztatzaileak, atrezzistak, soinu teknikariak, eszenografia egiten dutenak… jende asko dago ekoizpen bakoitzean. Ogro txikia antzezlanean, esaterako, hiru aktore ateratzen gara jendaurrera, baina atzean 30 laguneko taldea dago, eta hau ekoizpen txiki bat da. Ez dira ikusten direnak bakarrik; atzean lanpostu askoz gehiago daude, lan oso garrantzitsua egiten dutenak. Aktorearena lanbide zaila al da Euskal Herrian? Hemen oso garestia da aktorea izatea edo zinea, antzerkia, telebista egitea. Asko kostatzen da eta oso berriak gara denok, ez daukagu herentziarik alde horretatik. Bertsolaritzarekin, adibidez, kristorena dugu. Guk ez dugu halakorik. Beti esaten da antzerkian nahikoa dela aktore bat eta publikoa, baina ezin gara horretan bakarrik gelditu, landu beharreko beste gauza asko dago. Kate bat da eta kate hori olioztatua noizbait egon al da gure herrian? Eta orain egiten ari garena geldituko al da? Bada, ez dakit. Abertzaletasunaz, euskaraz... aritzen garenean ez gara jabetzen gure kulturaren arlo asko oso garrantzitsuak direla. Zergatik? Bada, gu bizitzen ari garen unea, urteak, mendeak, eta urte eta mende horietan gertatu diren istoriak gizarte bakoitzak era batera kontatzen dituelako. Momentu honetan zera ari da gertatzen: Guk ez baditugu gure istoriak kontatzen, galdu egingo dira. Eta gero eta azkarrago galtzen dira, gainera. Gizarte hauek sekulako abailan doaz. Azken 50 urteetan aurreko bi mendeetan baino aldaketa gehiago egon da. Kultur arloan politika egokirik ez dagoela uste al duzu? Askotan irudipena dut pertsona bakar batzuen baitan dagoela lan hori egitearen ardura, egindakoa gordetzearena, esaterako. Beti dago norbait, gaia izugarri gustuko duena, dena ematen. Oso ondo dago, baina garaia da hori aldatzeko. Egon behar du sistema batek, politika batek, gauzak aurrera joan daitezen, ibilbide logikoa egin dezaten. Gero eta erakunde gehiago ditugu kultura arloan, eta hor egin behar da. Ni ez naiz politikaria, baina aurrena hori inportantea dela sentitu egin behar dute; oraingoz ez dute sentitzen, eta ez da bakarrik boterean dauden kontua, oposizioan dagoen jendeak ere badu zereginik horretan; eskatzen, ikustarazten.