Jesus Egiguren: "'Ez genekien ezer', diote, baina hori gezurra da: baten batek jakingo zuen"

Pedro Sanchez Espainiako Gobernuko presidenteak Kongresuan Santos Cerdanen inguruan lehertutako ustelkeria auziaren gaineko azalpenak eman eta ordu gutxira elkartu da Jesus Egiguren PSE-EEko presidente ohia (Aizarna, Zestoa, 1954) Gipuzkoako Hitzarekin. Bere alderdian gertatutakoarekin eta egungo joko politikoarekin gogaituta, emateko duen bakarra "esperientzia" dela dio. Pertsonalak zein politikoak, bi liburutan jaso ditu memoriak.

Haurtzaroko eta gaztaroko memoria liburua aurkeztu zenuen urte hasieran, eta ibilbide politikoari eskainitako beste bat iragarri duzu uda ondorenerako. Barruak husteko beharra?

Iraganari errepaso bat emateko beharra neukan. Ez neuzkan oso oroitzapen onak baserriko bizimoduaz. Oro har, jendeak baserria zerbait erromantikotzat daukala iruditzen zait, eta nik bestelako oroitzapenak neuzkan. Oroitzapen haiek idazten hasi nintzen, eta pare bat edo hiru egunean atera zitzaizkidan barruan neuzkan gehienak. Eta idatzi nituenean, aldatu egin zitzaidan ordura arteko ikuspegia; konturatu nintzen garai hura ez zela hain txarra izan; nahiz eta bizimodua berez nahiko gogorra izan baserrian bizi den umearentzat, lan asko egin behar izaten zelako, abantailak ere bazituela: naturarekin etengabeko harremana eta kaletarrek ikasten ez dituzten gauza asko ikasteko aukera.

Memorias de un niño de caserío izenburua jarri diozu liburuari. Baserrikoa izateak gehiago markatzen al zuen XX. mendearen erdialdean gaur baino?

Alde batetik, gu geu, baserritarrak, kaletarrak baino gehiago kontsideratzen ginen; pentsatzen genuen indartsuagoak ginela, astoagoak. Kaletarrek, berriz, pentsatzen zuten jende baldarra ginela. Alde horretatik, bazuen konnotazio txar bat baserritar izateak, baina nik ez nuen gehiegi sentitu, batik bat Aizarnan denak zirelako baserritarrak. Azpeitira institutura joandakoan-eta bai, antzematen zenuen aldea.

Garai hartan Aizarnatik Azpeitira jaistea gaur egun New Yorkera joatearen pareko zela esan izan duzu.

Pixka bat esajeratuta, baina halako zerbait zen. Gu ez ginen behin ere Aizarnatik irten, eta nahiz eta Azpeitia gauza handia ez izan, han bai antzematen zela baserritarren eta kaletarren arteko aldea.

Hamar literatur saiakera argitaratu dituzu, baina orain autobiografiara egin duzu jauzi. Erraz emandako pausoa izan al da?

Gaurko egunean nik beste saiakera bat idaztea... iruditzen zait ez daukadala ekarpenik egiteko. Emausko Trapuketarien liburutegira joan nintzen batean, ikusi nuen nire liburu bat euro batean salgai zutela. Beste liburuek ere antzeko prezioa zuten han, baina pentsatu nuen: "Kostatu zitzaidanarekin, eta orain, euro batean...". Adin honetara iritsita, uste dut emateko dudan bakarra esperientzia dela. Frankismoan hasi nintzen politikan, eta orain arte ailegatu naiz; ibilbide hori guztia egin dugun asko ez gara gelditzen. Hori dudanez eskaintzeko, idatzi ditut memoria politikoak ere. Baina, idatzi dudan guztitik, baserri garaiko memoriak gustatzen zaizkit gehien.

Liburu hori euskaraz idazteko tentaziorik ez al zenuen izan?

Hobeto geldituko zatekeen euskaraz idatzi izan banu, eta mundu osoak esaten zidan, "hori euskaraz idatz ezak". Baina abilidade txikiagoa daukat euskaraz idazten; erdaraz idazten ohituta nago.

Zer harrera izan du lehen liburu horrek zure inguruan?

Mundu guztiari gustatu zaio. Ez didate esango: "Ene, zer liburu txar!", ezta?... Igarri dut jendea harritu egin dela eta gustatu egin zaiela.

"Memoria politikoetan toki asko eman behar diozu kronikari. Bizitza guztia politikagintzan eman dut, baina orain ez daukat nostalgiarik"

Zure ingurutik kanpo ikusmin handiagoa piztuko du, seguruenez, bidean datorrenak.

Dudarik gabe. Baina memoria politikoak idaztea oso zaila da. Ez naiz baserriko memoriekin bezain gustura gelditu.

Zergatik?

Memoria politikoetan toki asko eman behar diozu kronikari. Gainera, bizitza guztia politikagintzan eman dut, baina orain ez daukat nostalgia berezirik; pasatutako etapa bat da.

Politikako ibilbidean ‘alderdi gizona’ izan zara ezeren aurretik. Nolakoa zen gaztetan erakarri zintuen alderdi sozialista? Eta nolakoa utzi zenuena?

Alderdia asko aldatu da. Ni sartu nintzenean, ez zegoen gazterik alderdi sozialistan, ezta euskaldunik ere; beteranoak zeuden, Errepublikaren garaitik gelditzen ziren militanteak. Oso ohitura zorrotzak zeuzkaten: beti aktak egiten eta aktak irakurtzen, jendeak ordaintzen al zuen kontrolatzen... Burokrazia handia zegoen alderdian, baina oso demokratikoa ere bazen. Hain zen demokratikoa, batzarretan debekatuta baitzegoen zuzendaritzaren alde hitz egitea; zuzendaritzaren kontra bakarrik hitz egin zitekeen.

Arau bat al zen hori?

Ohitura zen, baina laster kendu zuten. Gaurko egunean, aldrebes gertatzen da: zuzendaritzaren alde bakarrik hitz egiten da; kontra, ia inork ez du hitz egiten. Urte gutxian gazte asko sartu ziren alderdian, eta eztabaida asko egoten ziren; aniztasuna izugarria zen. Ez zen gaur egungoa bezala, monolitikoa. Ni ez nago primarioen kontra, baina primarioak araututa dauden moduaren kontra, bai. Caudillo bat aukeratzen duzu, eta hark aukeratzen ditu gainontzeko denak; orduan, ez dago kritikarako tarterik, denak haren aldekoak direlako. Gainera, primarioetan ez dago hauteskunde nagusietan egon daitekeen berme mailarik, eta aparatuak presioa egiteko arriskua hor dago; ez hainbeste tranpa egitekoa, hori zailagoa da, baina bai jendearen botoa bideratzen saiatzeko arriskua. Beraz, gaur egungo alderdia ez dut garai batekoa baino demokratikoago sumatzen. Lehengoa gehiago gustatzen zitzaidan. Lehen, aspertu arte eztabaidatzen zen alderdi barruan; orain, batzarretan, "aizue, ordu honetan futbol partida dago, bukatu egin behar dugu", esaten du jendeak. Lehenbailehen bukatzea nahi dute, ez dute eztabaidatu nahi; bukatu, eta etxera.

Caudillo hitza aipatu duzu zeure alderdiaren buruzagitza hautatzeko prozesuaz ari zinela.

Izan ere, gerra denboran ere pasatu zen hori. Largo Caballero caudillo bat zen PSOEn, eta Indalecio Prietok idatzi zuen artikulu bat, La planta exótica del caudillismo, esanez PSOE plurala zela eta ez zuela behin ere caudillismoan erori behar. Oraingoa ez dakit caudillismoa den, baina mundu guztia zain dago Sanchez ataka honetatik irtengo den ala ez, edo nola irtengo den.

Sanchismo kontzeptua erabiltzen dute haren aginpidea ezbaian jarri nahi dutenek. Sanchismorik ba al da?

Ez dut uste. Batik bat, kanpotik erabiltzen dute, esateko hau ez dela PSOE, Sanchezen sekta dela. Feliperen [Gonzalez] garaian ere felipismoa zegoen. Felipe, beharbada, Sanchez baino caudillo handiagoa zen. Iraganean dena hobea zela esatetik urruti, baina politika egiteko lehengo moldea gehiago gustatzen zait.

Abalos, Cerdan... Azken hilabeteetako gertakariek eta ustelkeria zantzuek gogor astindu dituzte PSOE eta Sanchez. Nola ari zara bizitzen egoera?

Pena izugarriarekin. Pixka bat errudun sentitzen zara, PSOEkoa zarenez gero, alderdian kasu horiek azaltzeagatik. Alde batetik, arriskuan ikusten dituzu gobernua eta etorkizuna; eta, bestetik, ez duzu ulertzen nola ailegatu diren pertsona horiek ailegatu diren tokira. "Ez genekien ezer", diote, baina hori gezurra da: baten batek jakingo zuen. Beharbada, ez ziren ausartuko presidenteari ezer esaten, baina... Santos [Cerdan] ezagutu duenak, hamar urtean gauza bera egiten, bazekien zer egiten zuen. Orduan, ez da ondo ulertzen nola gerta daitekeen hori; caudillismo edo monolitismo horretatik soilik uler daiteke. Dena den, Feliperen garaian ere pasatu genituen momentu txar asko, oraingoak baino askoz ilunagoak.

"Felipe Gonzalezen garaian ere pasatu genituen momentu txar asko, oraingoak baino askoz ilunagoak"

Pedro Sanchezen alde eta haren gobernua eraisteko kanpainen kontra hitz egin izan duzu. Eta orain?

Gertatu dena gertatuta, zaila da defendatzea, jakina. Baina egia da bazegoela klima politiko bat, modu batera edo bestera gobernua botatzera bideratuta. Eragile ekonomiko askok eta eskuin politikoak ez dute jasaten Espainian ezkerrak gobernatzea; salbuespen egoera dagoela iruditzen zaie, ez dute inoiz onartzen ezkerrak normal gobernatzea. Egoera horretan geunden eta, orain, hau sortu denean, zailagoa egiten da esplikatzea mundu guztia kontra duzula.

Aurten hamalau urte beteko dira ETAk jarduera armatua behin betiko utzi zuenetik. Nolakoak izan dira zuretzat azken hamalau urteok?

1984an hasi nintzen bizkartzainekin ibiltzen, eta bakea egin zenean kendu nituen. Ahaztua neukan bizkartzainik gabe bizitzea zer zen, baina segituan ohitzen zara. Hala ere, eta txorakeria dela ematen du, baina bizkartzainik gabe gelditzen zaren aurreneko egunetan ez dakizu zeure kabuz ibiltzen; esaterako, autoan. Baina lasaitasun handia sentitzen duzu. Gainera, ETA benetan gelditu zen, eta ez genuen arriskurik ikusten. Neurri horretan, segituan aldatu zen gauza. Bestalde, ordea, terrorismoa bukatu zenean energiarik gabe gelditu nintzen. Zure lanean batik bat terrorismoaren kontra ari zarenean, arriskuak hartzen dituzu, baina tentsioan egoten zara eta indartsu sentitzen zara. Terrorismoa bukatu zenean, galderak etorri ziren nire burura: merezi izan al du hainbeste urtean horrela egoteak?; zertarako terrorismoa, azkenean ezer ez lortzeko? Horiek sartzen zaizkizu buruan, eta jada ez zara gehiago lehengoa izaten, zaurituta gelditzen zarelako barrutik.

Bakegintzan eta konponbide bila saiatu zirenen artean egon zinen. Zer oroitzapen dituzu urte haietaz?

Adiskidetasuna sortu zen prozesu hartan ibili ginenon artean; Arnaldorekin-eta [Otegi] lagun tratua daukat. Garai politak izan ziren. Ez nekien noiz eta nola, baina konbentzituta nengoen bakea egingo zela. Kritika asko jaso eta kristorenak aditu behar izan arren, senak esaten zidan Euskadi aldatu egin zela.