Apirilaren 28an, 447 urte bete ziren 1575ean Juan Martinez de Zaldibia batxilergoa Tolosan hil zenetik, Zarauzko Doktoreak lagunduta. 1564an, hark idatzitako Suma de las cosas cantábricas y guipuzcoanos Gipuzkoako lehen historia idatzitzat jotzen zen liburuaren lehen edizioan, munduari lehen bira eman zion Victoria itsasontzia Zarautzen eraiki zela esaten zen ohar batean. Bertsio hori Gipuzkoako Batzar Nagusiek egin zuten, 1564an, Zaldibiaren obra berrikustera bidalita Juan Martinez de Sarastume eskribaua, Zandategi lizentziaduna eta Estensoro batxilerra. Zaldibiaren obran aipamen horren egile materialak dira, eta probintziako bertsio ofizialtzat jo ditzakegu, Maldonado de Salazar ere badagoelako, Suma-ren berrikuspen horretan Gipuzkoako korrejidorea zena.
Apirilaren 29an, 248 urte bete dira 1774an Juan Fermin de Guilisasti Aiako errektoreak 1619an idatzitako Juan de Etxebesteren koadernoa eta Fausto de Porturen esku zegoen Varias noticias del país argitaratu zituela. Bertan, 1515eko maiatzaren 24an Debako arotz-maisuak, Santorun de Reten erosleari, Andres Indañetari, emandako itsasontzi baten akta dago; Elkanoren lagun pertsonala eta Zumaiakoa zen Indañeta. Itsasontzia Urtetako Elizamendi baserriko egurrez egin zen. Baserri horretako jabea ere, Lope de Irure, ekitaldi horretan egon zen; Arizia baserriaren ondoan eraiki zen eta Iñurritzatik itsasora atera zen, Getariako jabeari emateko. Akta hori Zarauzko San Sebastian de Urteta elizan sinatu zuten, Mateo de Legarza notarioaren aurrean.
1862an, Diccionario histórico de Gipuzkoa-n, Pablo de Gorosabelek, Historiaren Errege Akademiaren arabera gipuzkoar historialari nabarmenena zenak, bi testuak batzen ditu, eta Zaldibiako liburuan aipatzen den itsasontzia Guilisastik ezagutzera eman zuen Etxebesteren koadernoan agertzen dena dela uste du. 1870ean, Historia general de Gipuzkoa-n, Nikolas de Soralucek idatzi zuen Victoria itsasontzia Zarautzen eraiki zela 1515ean, Zaldibiaren obra aipatuta. 1912an Florencio Axpek, Zarauzko erriya-n, gure arbasoen ahozko tradizio zaharrari buruz hitz egin zuen, eta bertan aipatzen zen ontzia Zarautzen eraiki zela. Urte berean, Ignazia Praderek, bere Zarautz eta bere kondaira izeneko lanean, 1515ean eraikitako itsasontzi hori munduari lehen bira ematen ziona dela uste duela azaltzen du, Zaldibiaren liburuko iruzkina Etxebesteren koadernoko aktarekin bat eginda.
1942an, José de Artechek, bere Elcano obran, honako hau ere adierazi zuen: ontzia 1515an Zarautzen eraiki zela. Baita ere Mairin Michellek Elcano the First circumnavigator-en(1958), Victor Maria Solak Juan Sebastían Elcano-n (1962), Juan Erenchun Onzalok Noticias históricas de la villa de Zarautz-en (1970), Juan Jose de Alzugaray-k Vascos universales del siglo XVI-en (1988), Edward Rossetek Los navegantes-en (1998), Manuel Lucenak Juan Sebastián Elcano-n (2003), Gari Berasaluzek en Elkano, itsasoak emandako bizitza-n (2008). Willian A. Douglasek Basque explores in the Pacific Ocean-en (2015), Miguel Vilak El gran viaje-n (2018), Sabino Lauciricak Las columnas del imperio-n (2018), Agustín Rodriguezek La primera vuelta al mundo-n (2018) eta Alberto Apodacak Yo, Elcano-n (2018). Francisco Fernandez Gonzalezek, Madrilgo Itsas Museoan egindako Fuimos los Primeros erakusketarako egin zen Nao Victoria-ren erreplikaren egileak, ere hori baieztatu zuen Valladolideko Primus Circumdedisti me Nazioarteko Kongresuan. Horrez gain, gauza bera egin zuten Ignasi Serrahima Arbestainek El Mapa del fin del mundo- n (2019), Antonio Puente Mayorek Nao Victoria, la primera vuelta al mundo-n (2019), Leopoldo Stampak Los galeones de las especias, España y las Molucas-en (2020), Enriqueta Vilak Orbita laika-n (2020), Maria Saavedra Cátedra Internacional CEU Elcano-ren zuzendariak La Razón-en (2020), edota Carmen Torres Lopezek San Lorenzo de el Escorialen 2021ean ospatutako Magallanes y Elcano: V Centenario de la primera vuelta al mundo kongresuan. Braulio Vazquez Sevillako Probintziako Artxibo Historikoko zuzendariak ontzia Zarautzen eraiki zela baieztatu zuen 2021eko abenduan Maltako Unibertsitatearen El viaje más largo erakusketan emandako hitzaldian.
Tomas Mazon lehen mundu biraren dokumentazioari buruzko ikertzaile nagusiak bere liburuaren edizio berezian aipatzen du Guilisastik aipatutako notario akta Victoria ontziari buruzkoa dela, eta bertan aipatzen dituen 300 upelak edo tonak, batzuentzat jatorri hori baztertzeko arrazoia direnak, itsasontziaren Tara direla, askok aspalditik defendatu dugun bezala, eta ez kargatzeko gaitasuna Beraz, ontzat ematen da ontzia Zarautzen eraiki zela 1515ean.
Eta 2022ko irailaren 6an, 500 urte Sanlúcar de Barramedara iritsi zela...
Sebas Martija Arruti