Xabier Gantzarain: "Arteak balio du gauzen ordena naturala hankaz gora jartzeko"

Xabier Gantzarain 'Zuloa' liburua eskuetan. (Julene Frantzesena) Kulturarekin eta artearekin estu lotuta bizi da Xabier Gantzarain. Proiekturik ez zaio falta izan azkoitiarrari, eta kultur arloko askotariko lanetan aritutakoa da. Zuloa saikera liburua kaleratu berri du, urteetako lanaren ostean. 2012an jaso zenuen Tene Mujika beka, eta sei urtera kaleratu duzu liburua. Asko kostatutako lana izan al da? Asko ez, ikaragarri. Beka jaso nuenean, lana urtebetean egitekotan nintzen; izan ere, halako beka batera aurkezten zarenean, beroaldian zaude eta egingo duzula pentsatzen duzu. Buruan duzu proiektua, baina, gero, beste gauza pila bat egin behar da bizitzeko. Gainera, idazten ari nintzen obren gaineko materiala banuen, baina beti ateratzen dira irakurketa, kritika edo elkarrizketa berriak, eta dena jaso behar nuela sentitzen nuen, azken zera hori ere bildu behar nuela. Eta hori batzuetan frustrantea izan da; ez dit lanean lagundu. Beldur batzuk ere banituen, [Xabier] Mendigurenek beka eman zidatenean historia hurbila aztertzeko beka zela argi izateko esan baitzidan. Hori ere pisu moduko zerbait izan da zer idatzi behar nuen, norentzat idatzi behar nuen eta zer tonu izan behar zuen erabakitzerakoan. Dena den, gustura nago emaitzarekin. Zergatik Zuloa? Alde batetik, Ibon Aranberriren lanaren izenburua hori delako, eta bestetik, lehen kapituluan horri buruz hitz egiten dudalako. Kontatu nahi nuen horretarako giltzarria izan da Zuloa, hasieratik nuen argi azala hori izatea nahi nuela. Bestalde, zuloa bada erreferentzia bat memoriari, bidean galtzen dugun horri... Eta, bestalde, zuloa hitz polisemikoa da, esanahi ugari ditu, eta gatazkarekin lotuta dago, memoriaren zuloarekin. Hitzaurrean galdera dezente egiten dituzu. Horien artean dira honako hauek: "Historiak ba al dauka sekula hurbila izaterik?" eta "noiz hasten da iragana historia izaten?". Liburua bukatuta, horiei erantzuteko gai al zara? Ez, inondik ere ez. Galdera horiek buruan nituen liburua idazten hasi nintzenean, eta helburua ez zen liburua bukatzean horiei erantzutea. Xedea zen galdera horiek ezintasun moduan proposatzea; izan ere, hori da abiapuntua. Historia hurbila aztertzeko proiektu batean zer kontatzen da? Eta, galderak dioen gisan, historia hurbila noiz hasten da? Kezka handia dut horrekin, eta gure gaur egungo bizimodua hain dago beteta informazioz, sare sozialez eta abarrez... Dena segituan pasatzen den sentipena daukat. Adibide bat, Euskal Herrira ekarrita: ETAk zenbat iraun duen ikusten dugu, eta dena zer desberdina den orain. Gaur 15 urte dituen bati hasi zaitez, bada, ETA zer zen azaltzen... Gauza horiekin zalantzak eta kezkak ditut. Euskal Herriaren historia hurbila gatazka batekin egon da lotuta. Artean ere izan al du eragina? Bai, baina aitortu beharra dut nik egin dudan hautaketa interesatua izan dela; hain zuzen ere, nik kontatu nahi nuena kontatzeko aukeratu ditut obra horiek. Euskal Herriko artistek aspalditik egin izan dituzte gatazkarekin lotutako lanak, eta horiek modu interesgarrian proposatu dituzte, ikusleak bere kasa egin dezan berak nahi duen irakurketa. Gizartean oso zabalduta dago artelanak ez direla ulertzen. Oso zabalduta dago artea eta gizartea elkarrengandik oso urrun daudela, artea bere baitan bilduta dagoela eta arteak jendeari ez diola ezer transmititzen. Artelanetan proposatzen dituzten gauzak guk modu batean edo bestean bizi ditugunak dira, eta nire lanaren oinarria izan da obrak testuinguru historikoan eta soziopolitikoan kokatzea. Norberak beretik egiten du beti lanaren irakurketa, eta, beraz, beti izango da irakurketa interesatu samarra. Dena den, obra baten irakurketa egiterakoan, lanaren ezaugarriak, gaia, gaiaren tratamendua eta proposamena hartu behar dira kontuan, eta obra horren gaineko beste irakurketa batzuk ere lagungarriak izan daitezke. Irudia irakurtzea da giltza, irakurtzen saiatzea; "irudiak zer esaten dit niri?" galdera egitea norbere buruari. Irakurketa hori nola egin dudan nik? Beste gauza askorekin lotuz. Joera daukat lotura gabeko gauzei lotura bilatzeko. Arte kritikari oso on batek zioen artelanak interpretatu beharrik ez dagoela, obra horretan zer dagoen kontatu behar dela. Zulo bat al dago arte garaikidearen eta gizartearen artean? Alde batetik, ez digute irakasten irudiak irakurtzen; eta bestetik, artea ikusteko dugun ohitura nahiko urria da, normalean. Museoetan baino jende gehiago ikusten dut poteatzen, oso adibide txarra jartzen hasita. Arteak ez du pisurik, eta museo batera joaten garenean kostatu egiten zaigu obrak ulertzea. Eta, gainera, museoak audio bidezko gida bat jartzen digu, eta gauzak ulertzeko gure gaitasuna ez dugu lantzen. Museo batera joaten zara, eta ateratzean, "hau al zen?", esan ohi dugu. Saldu digute artea izugarria dela, gorena dela, museoetan nik ez dakit zerekin gordeta dagoela, ikaragarri balio duela... eta hori guztia jakinda, ezin hobea izan behar duela pentsatzen dugu. Eta izugarria izan behar zuen horrek ez dizu ezer esan, frustratu egiten zara eta "ni tontoa al naiz?", galdetzen diozu zure buruari. Sakratutasuna eta sublimetasuna kendu behar zaizkio arteari. Lan bat gustatu zaizula eta zerbait esaten dizula? Ba oso ondo. Eta ez zaizula gustatzen? Oso ondo baita ere. Alde batetik, puztu egin dugu artea. Hedabideek arteari lotutako bi mezu ematen dituzte: "Ez da ulertzen" eta "200.000 euro kostatu da hori egitea edo 200.000 eurotan saldu da margolan bat enkante batean". Bi mutur horien artean gabiltza. Elkarrizketa osoa Uztarria.eus-en irakur daiteke.